بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع بحث: « آمایش سرزمین » چیست؟ چرا؟ و چگونه؟

مساله بحث: چگونه می‌توان تعادل میان شهرها و سکونت و فعالیت‌های انسانی در یک منطقه، با خصوصیات منابع و فضای آن منطقه برقرار کرد به‌طوری که برآیند فعالیت کلیه مناطق در کشور، منجر به رشد و پیشرفت و توسعه کشور گردد؟

فرضیه بحث:

1.  راهبرد آمایش بیرونی (موقعیت کشور در منطقه بین‌المللی) ، تلاش برای قرار گرفتن در «چهارراه تبادلات جهانی» است. (اعم از چهارراه علمی، تجاری، صنعتی، پزشکی، فرهنگی و مذهبی، و...)

2. راهبرد آمایش درونی (نحوه توزیع مناطق مسکونی در پهنه داخلی کشور)،‌ تلاش برای احداث شهرهای میانی و واسطه‌ای است. (بین مناطق مرکزی)

 تبیین بحث:

آمایش سرزمین (Spatial planning) شامل تنظیم روابط و کنش های متقابل بین عوامل انسانی، اقتصادی و عوامل محیطی به منظور ایجاد سرزمینی مبتنی بر بهره گیری بهینه و پایدار از استعدادهای انسانی و محیطی می باشد. به عبارت دیگر مطلوب ترین، عادلانه ترین و پایدارترین آرایشی که به سه مولفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی و محیطی در یک منطقه یا سرزمین داده می شود، برنامه آمایش سرزمین اطلاق می گردد. (دکتر حمید قیومی،‌انجمن آمایش سرزمین)

آمایش سرزمین عبارت است از توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی کلیه فعالیت های اقتصادی ، اجتماعی و معنوی در پهنه سرزمین نسبت به قابلیت ها و منابع طبیعی و انسانی . بر اساس این تعریف منظور از آمایش سرزمین استفاده درست از قابلیت های سرزمین وسایر امکانات به اندازه توان آن ها است. 

آمايش سرزمين يك استراتژي برای رسيدن به توسعه اي هرچه عادلانه تر و انساني تر است .

آمايش سرزمين در حال حاضر شامل سازماندهي اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي و محيط ‌زيستي، به منظور تحقق آينده‌اي مطلوب پيشنهاد مي‌شود. مفهوم آمايش سرزمين در برگيرنده تنظيم روابط بين سه عنصر اساسي انسان، فضا جغرافيايي و فعاليت هاي انسان در فضا به منظور استفاده مطلوب از جميع امكانات مي باشد. از مهمترین خصوصيات آمایش سرزمین می توان به جامع نگري ، كيفيت و سازماندهي فضاي اشاره کرد و اهداف آن را در تعریف هرچه بهتر تعادل و توسعه خلاصه کرد. (دکتر سمیه سادات شاه زیدی، انجمن آمایش سرزمین)

از آیه شریفه «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتيها رِزْقُها رَغَداً مِنْ كُلِّ مَكانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما كانُوا يَصْنَعُونَ» (سوره نحل، آیه112) پس از بررسی تفاسیر، شاید بتوان این ایده را برگرفت که: منطقه رشدیافته و پیشرفت‌کرده منطقه‌ای است که دارای امنیت پایدار (آمنه مطمئنه) باشد و چهارراه تبادلات جهانی (یاتیها رزقها رغدا من کل مکان) قرار گیرد. 

و از آیه شریفه «وَ جَعَلْنا بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الْقُرَى الَّتي‏ بارَكْنا فيها قُرىً ظاهِرَةً وَ قَدَّرْنا فيهَا السَّيْرَ سيرُوا فيها لَيالِيَ وَ أَيَّاماً آمِنينَ» (سوره سبأ، آیه18) پس از بررسی تفاسیر شاید بتوان چنین ایده را به دست آورد که: از علل ایجاد امنیت پایدار (سیروا فیها لیالی و ایاما آمنین) ، این است که میان مناطق مسکونی مرکزی (القری التی بارکنا فیها)، و دیگر مناطق، مناطق واسطه‌ای احداث شوند که فاصله آنها با یکدیگر مساوی و به اندازه‌ای است که در افق شهر قبلی، ساختمان‌های شهر بعدی قابل رویت است. (قری ظاهره و قدرنا فیها السیر)

نتایج، آثار و لوازم پذیرش فرضیه:

 آمایش سرزمین از زیرساخت‌های تمدنی است و برای دست‌یابی به پیشرفت و توسعه پایدار، باید مدل بهینه برای آن تدبیر شود. 

تلاش برای قرار دادن کشور در موقعیت تبادلات جهانی و تلاش برای احداث شهرها و شهرک‌های واسطه‌ای و میانی، در جغرافیای داخلی کشور، می‌تواند اهداف آمایشی را محقق کند.

مباحث و مفاهیم کلیدی مرتبط به این بحث:

آمایش سرزمین ، برنامه فضایی جغرافیایی ، زیرساخت تمدنی ، علم دینی