بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع بحث: « گزارش همایش بازخوانی حکمت و عرفان شیعی - مناظرات سه‌گانه در مورد حکمت و عرفان » 

مساله بحث: دستگاه فلسفی و عرفانی شیعی چه می‌گوید و چه محصولی دارد؟ میزان انطباق آن با وحی چقدر است؟ تاثیرات تمدنی آن چگونه است؟

فرضیه بحث: 

1. حکمت و فلسفه = هستي‌شناسي برهاني 

2. حکمت و فلسفه اسلامی = هستی‌شناسی برهانی با جهت‌یابی از وحی (کشف حد وسط برهان با راهنمایی وحی) 

3. عرفان = هستی‌شناسی شهودی 

4. عرفان شیعی = هستی‌شناسی شهودی با جهت‌یابی و اعتباریابی از وحی 

5. عرفان شیعی فقاهتی = هستی‌شناسی شهودی سازگار با وحی که با رعایت دقیق شرع فعال شده است. 

6. وحدت وجود = نظریه‌ای که در آن کیفیت ربط میان وجود بی‌نهایت خداوند با وجود محدود مخلوقات، با استفاده از فرآیند «تجلی» تبیین می‌شود به‌طوری که نه خالق محدود شود و نه مخلوق معدوم (جمع میان وحدت و کثرت) 

7. مفهوم بی‌نهایت و کیفیت ارتباط آن با موجودات محدود، مرکزی‌ترین و حیاتی‌ترین مفهوم در زندگی بشر است.

تبیین بحث:

امیرالمومنین علیه‌السلام در مورد هویت «اسلام» فرمود: الْإِسْلَامُ‏ هُوَ التَّسْلِيمُ‏، وَالتَّسْلِيمُ هُوَ الْيَقِينُ، وَ الْيَقِينُ هُوَ التَّصْدِيقُ، فَالتَّصْدِيقُ هُوَ الْإِقْرَارُ، وَ الْإِقْرَارُ هُوَ الْأَدَاءُ، وَ الْأَدَاءُ هُوَالْعَمَلُ.[1]

تمام هویت اسلام، تسلیم بودن در برابر حق است؛ حق‌جویی و حق‌خواهی شاخص بارز یک مسلمان است.گفتگوها، نقد و بررسی‌ها و مناظراتی که در طول تاریخ اسلام در سیرة پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و ائمه معصومین علیهم‌السلام انجام شده است، نقشة راهی برای تدوین راهبردهای محتوایی و روشی در مواجهه با افکار مخالف است.

موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام در راستای ماموریت «طراحی نظام‌های تمدنی با اقتباس از نگرش اسلام، در فضای رقابت با نظام‌های فکری، قانونی و فرهنگی بشری»، از سویی به‌طورمستمر در محدودة کوچک خود به وظیفة رصد فضای معرفتی فرهنگی جهانی می‌پردازد و ازسوی دیگر در فهرست طراحی فرآیندهای لازم برای یک جامعه ایده‌آل، «فرآیند نقد وگفتگوی نقادانه» را مورد بررسی قرار داده است.

یکی از موارد رصد شده در فضای معرفتی و فرهنگی جامعه، انتشار نشریه «سمات» به‌سردبیری جناب آقای مهدی نصیری بود، انتشار چند شماره از این نشریه، رویکرد تصریح شدة مخالفت با عرفان و فلسفه اسلام و مشی و مرام خاص «تقطیع در نقل مطالب» و نقد آنها را، تثبیت کرد.در همین اوان، پخش مناظره سردبیر نشریه با جناب آیه‌الله غرویان استاد فلسفه حوزه علمیه قم در شبکه چهار سیما و غیرروشمند بودن این مناظره، سبب شد تا با پیگیری‌های معاونت فرهنگی و تبلیغی موسسه مطالعات راهبردی، برگزاری جلسه مناظره فیمابین جناب آقای نصیری و جناب حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ عبدالحمید واسطی معاونت مطالعات وتحقیقات موسسه، تحقق یابد.

این مناظرات درسه جلسه با فاصله دو هفته دو هفته، برگزار گردید؛ موسسه مطالعات راهبردی با عرضة پُر رنگ راهبرد «تفاهم و نه تقابل» تلاش نمود تا بارویارویی رفتاریِ مودبانه، متواضعانه و روشمند فضای کدورت و التهاب‌، به فضای تفاهم و نقد مثبت تبدیل ‌شود و جریانات درونی مکتب فخیمة شیعة اثنی‌عشریه، عامل به کریمة شریفة «لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم» ‌شوند و بتوانند در عین اختلاف، یار و معین یکدیگر در برابر هجوم عظیم دشمنان در عصر حاضر باشند و پیشنهاد کرد تا مرکزمشترک «دفاع فکری و نرم‌افزاری» شکل بگیرد و با تقسیم کار در دو جبهة «کلامی» و «فلسفی» و تقسیم ماموریت به «بخش دفاع کلامی در برابر وهابیت، بهائیت،قادیانیه، طالبانیسم، اخباری‌گری و شیخیه» و «بخش دفاع فلسفی در برابر معرفت‌شناسی و فلسفة آزاد غرب، فلسفه‌های مضاف مدرن، فلسفة پُست‌مدرن، عرفان‌های کاذب» اندیشه‌ورزان معارف شیعی بتوانند پشت‌به‌پشت یکدیگر موجبات رضایت حضرت ولی‌عصر ارواحنا لتراب‌مقدمه الفداء را فراهم سازند.

قضاوت نسبت به عملکرد موسسه و عکس‌العمل طرف مقابل در راستای تحقق این هدف و روش مناظره و کیفیت محتوایی مطالب طرفین به‌عهدة مخاطبین محترم است.[2]

از تلاش‌هایی که در این جلسات از طرف موسسه صورت گرفت مستندسازی گفتارها در صحن جلسه با ارائه متنی و تصویری اسناد مربوط به مباحث بود. مجموعة حاضر در این قسمت، به همراه این اسناد است که در اختیار سروران عزیز قرار می‌گیرد. 

(انتقال به بسته تصویری مناظرات)

بحث یک) نمونه تعاريف فلسفه و حکمت: 

1.      كندي: العلم بالاشياء علي حقيقتهابقدر طاقه‌الانسان[1]

2.      فارابي: العلم البرهاني بالاسباب البعيده التي بها وجود الاسباب القريبه لاشياء[2]

3.      بوعلي: التصديق بحقائق النظريه والعمليه علي قدر طاقه البشر[3]

4.      بوعلي: العلم عن الموجود المطلق وتبتدي منه مبادي العلوم[4]

5.      ملاصدرا: العلم بغايات الاشياء وعللها[5]

6.      ملاصدرا: العلم بحقيقه الاشياء كماهي عليه في الواقع و الحكم بوجودها بالبراهين، بقدر الوسع الانساني[6] 

فلسفه = هستي‌شناسي برهاني

فلسفه= تلاش براي كشف علت پديده‌ها دركل هستي

فلسفه= تلاش براي نفوذ به لايه‌هايپنهان از حسّ، براي رسيدن به حقايق اثرگذار در زندگي

فلسفه= كشف شكل هستي و معادلات حاكم برآن

فلسفه اسلامي = برهاني كردن نگرش اسلام به هستي

فلسفه اسلامي= تلاش براي تبيين عقلاني مدل هستي‌شناسانه اسلام

حيطه فعاليت فيلسوف حوزوي، تلاش براي تعميق فهم از مدل هستي‌شناسي اسلام و تلاش براي اثبات عقلانيت اين مدل و ايجاد زمينه تفاهم با مخاطبيني است كه عقيده مشترك با آنها وجود ندارد.

 تمايز با كلام اسلامي:

علم كلام تلاش براي كشف مدل‌هستي‌شناسانه اسلام است و براي تبيين عقلاني آن نيز تلاش مي‌كند و در اين تلاش از آيات و روايات نيز براي حد وسط استدلال استفاده مي‌كند. حيطه فعاليت متكلم حوزوي، تلاش براي اثبات برتري مدل هستي‌شناسانه شيعه اثني‌عشري، نسبت به مدل فرقه‌هاي ديگر، و ايجاد تفاهم با مخاطبيني كه عقيده مشترك پذيرش قرآن و سنت با آنها وجود دارد. 

[1] رسائل الكندي، ص97

[1] الفصول المنتزعه، ص52

[1] عيون الحكمه، ص16

[1] النجاه، ص198

[1] حاشيه الهيات شفاء، 264

[1] اسفار، ج1،ص338

بحث دو ) نمونه مسائل فلسفه و حکمت: (فلسفه در مورد چه مسائلی گفتگو می‌کند؟)

عنوان کلی	عنوان جزئی				مسائل
واقعیت	وجود واقعیت				ایا واقعیتی وجود دارد ؟ حقیقت اشیاء چیست ؟ آیا من هستم ؟ آیا واقعیت دارم ؟ لایه های وجودی اشیاء چه می باشد ؟
	شناخت واقعیت				آیا می توانم از واقعیت شناخت یقینی داشته باشم ؟ میزان احاطه ما بر واقعیت تا چه اندازه است ؟ چگونه می توانیم ادراکاتمان را از واقعیت افزایش دهیم ؟
	راه رسیدن به واقع ( کشف واقع)		علم		نقش علم در هستی چیست ؟ ملاک صدق و ارزشمندی معلومات در چیست ؟ ذهن چیست ؟ مکانیسم عملکرد ذهن؟ ارتباط ذهن با روح چگونه است ؟ ارتباط ذهن با علم چگونه است ؟
			ذهن
	شبکه واقعیت ( هرم هستی )			اجزاء	اجزاء عالم هستی و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر چگونه است ؟ عوالم هستی چه می باشد ؟ زاویه نگاه ما به عالم هستی ( اجزاء و ارتباطات آن ) چگونه باید باشد ؟ مراتب عالم هستی چه می باشد ؟
				ارتباطات اجزاء
				زاویه نگاه به عالم هستی
				مراتب عالم هستی
وجود	انواع وجود	وجود محدود و نامحدود		زمان و مکان و خروج از انها	آیا تمام وجودات محدود هستند یا اینکه وجود نامحدود نیز داریم ؟ چگونه می توان به حد وجودی اشیاء پی برد ؟ اگر وجود نامحدود نباشد ، چه اتفاقی می افتد ؟ ( اگر سلسله وجودات محدود به یک وجود نامحدود ختم نشود ، چه اتفاقی می افتد ؟ ) وجود برتر دارای چه ویژه گی هایی است ؟ اگر وجود ازلی و ابدی نباشد ، چه اتفاقی می افتد ؟ آیا وجود خالد داریم ؟ چگونه می توان از زمان و مکان خارج شد ؟ آیا نهایت و اصل وجود اشیاء یک دست و یکپارچه و یک سنخ است ؟
		وحود برتر
		وجود ابدی و ازلی
		موجودات غیر محسوس
علت و معلول	تاثیر موجودات بر یکدیگر				آیا عالم علت دارد یا تصادفی است ؟ آیا موجودات تصادفی و بدون علت بوجود آمده اند ؟ آیا هر موجودی علتی دارد ؟ آیا سلسله موجودات به یک علت نهایی که خود معلول علتی نیست ختم می شوند ؟
	شیئ بی علت
	سنخیت علت و معلول
من	واقعیت من				آیا من هستم ؟ آیا واقعیت دارم ؟ از کجا آمده ام ؟ هدف از آمدن من چه بوده است ؟ قوای موثره وجودی من چه هستند ؟ اجزاء وجودی من چه هستند ؟ فعل و انفعالات وجودی من در موقع احساس ورزیدن چه مواردی هستند ؟ نحوه حرکت و رشد من چگونه است ؟ علت تغییرات در من چه می باشد ؟ تاثیر دیگر وجودات در من چگونه است ؟
	هدف از خلق من
	قوای من
	فعل و انفعالات من
محیط	چيستي محيط				علت خلقت عالم چیست ؟ سرانجام عالم چیست ؟ قوانین جاری در عالم چیست ؟ چه موجوداتي در عالم بر زندگي من تاثير دارند؟ موجودات چگونه بر يكديگر تاثير دارند؟ سرانجام اين هستي چه مي‌شود؟
	هدف از خلقت محيط
	نيروهاي محيط
	سرانجام محيط
خالق	منشا خلق عالم				منشا عالم کیست ؟ ربط خالق به مخلوق چگونه است ؟ آیا بین خالق و مخلوق سنخیتی هست ؟ کیفیت تدبیر عالم چگونه است ؟ کیفیت خلق موجودات چگونه است ؟
	ربط خالق و مخلوق
	کیفیت تدبیر عالم
	کیفیت خلق موجودات
سرنوشت	جبر و اختیار				چگونه می توان در زندگی به هدف از خلقت رسید ؟ چگونه می توان زندگی را از احساس پوچی بیرون آورد ؟  چگونه می توان به زندگی معنی بخشید ؟ چگونه می توان از صحت نحوه حرکت در هستی اطمینان حاصل کرد ؟ ایا وجود در عوالم قبلی باعث اعتقاد به جبر در زندگی می شود ؟ چگونه می توان هدف از خلق شدن را در زندگی لمس کرد ؟ چگونه می توان زندگی را بر اساس قضاء الهی تنظیم و هماهنگ کرد ؟ چگونه می توان در برابر مقدرات الهی ( بخصوص مصائب ) برای زندگی از پوچی در زندگی جلوگیری کرد ؟ چگونه می توان مقدرات الهی را پذیرفت ؟ چگونه می توان بر اساس قضاء و قدر الهی زندگی هدفمند و معنی دار داشت ؟ یک زندگی هدفمند و معنی دار در برابر قضاء و قدر الهی چه عکس العملی نشان می دهد ؟ چگونه می توان به آرامش و اطمینان در زندگی رسید ؟ چگونه می توان با اعتقاد صحیح به قضاء و قدر مشکلات روحی افراد را درمان کرد ؟
	قضاء و قدر
	چگونگی وضعیت قبل از تولد
	سرانجام عالم

بحث سوم) مقايسه ميان مسائل فلسفه يونان ومسائل فلسفه اسلام[1] 

دسته اول: مسائلي كه بدون تغيير و تكميل وارد فلسفه اسلام شدند:	نمونه: مسائل منطق صوري مقولات عشر علل اربعه
دسته دوم: مسائلي كه فيلسوفان اسلامي آنها را تكميل و تنقيح كردند:	نمونه: امتناع تسلسل تجرد نفس اثبات واجب اتحاد عاقل و معقول
دسته سوم: مسائلي كه فيلسوفان اسلامي كلا محتواي آنها را تغيير دادند:	نمونه: مثل افلاطوني رابطه خدا با عالم صِرف الوجود
دسته چهارم: مسائلي كه فيلسوفان اسلامي ابداع كردند:	نمونه: اصالت الوجود امتناع اعاده معدوم جَعل مناط احتياج به علت معقولات ثانيه حدوث و قدم حركت جوهري تجرد برزخي جسمانيه الحدوث تقسيم‌هاي علم

[1] مقالات فلسفي، شهيد مطهري، ج3 ص21

(دنباله مباحث در صفحه دوم گزارش...)

---

پاورقی پاراگراف اول صفحه:

[1] تفسير القمي، ج‏1، ص: 100

ترجمه: تمام هویت اسلام، تسلیم بودن است و تمام هویت تسلیم بودن یقین داشتن است و تمام هویت یقین داشتن دریافتن با تمام وجودِ حق است وتمام هویت این دریافت، اعتراف به آن است و تمام هویت این اعتراف، عمل به آن است.

[2] قابل ذکر است که جلسه‌ای دردوم ماه رجب از جانب جناب آقای نصیری و میلانی در حسینیه تهرانی‌ها در مشهد مقدس رضوی، تحت عنوان پیگیری مناظرات تشکیل شد و مطالبه ادامه مناظره مطرح گردید. درپاسخی که به دعوت برای شرکت در این جلسه ده روز قبل از تشکیل این جلسه داده شد چنین گفته شد:

«سه جلسه مناظره با تقاضای مستمر در صحن مناظره برای تغییر روش غیرعلمی در نقل و نقد مطالبعرفا و فلاسفه، و عدم اجابت آقای نصیری و اصرار بر ادامه شیوة تقابل و نه تفاهم ازسویی و نتایج نظرسنجی کتبی در دو جلسه آخر مناظرات که نود درصد شرکت‌کنندگان اظهارداشته بودند در چنین مناظراتی با این فضا شرکت نخواهند کرد، از سوی دیگر، سبب شد تا موسسه مطالعات راهبردی در کرسی‌های نقد و نظر فلسفی و عرفانی از جریان «نصیری –میلانی» صرف‌نظر کرده و با دعوت از شخصیت‌های جریان «تفکیک» برنامه‌های آتی این کرسی‌ها را تدارک نماید امید است بحول‌وقوه الهی در آینده نزدیک مناظرات سه‌گانه‌ای در فضای تفاهم و روشمندی علمی تقدیم حق‌جویان شود.

اخیرا کتابی با عنوان «جدال با مدعی» نیز توسط جناب آقای دکتر حسین غفاری مدیرگروه فلسفه دانشگاه تهران که حاوی سه جلسه گفتگوی مولف با جناب آقای نصیری است منتشر گردیده است که مطالعه آن برای پیگیری‌کنندگان اینگونه جریانات فکری ضروری است و مقایسةسبک و سیاق مطالب کتاب با مطالب منتشر شده از همین گفتگوها در نشریه سمات، می‌تواند راهگشا باشد.

مباحث و مفاهیم کلیدی مرتبط به این بحث: 

تمدن اسلام ، حکمت و عرفان شیعی ، عقل و دین ، منابع معرفت